Veel mensen komen bij een beschrijving van schizofrenie niet verder dan: ‘er gaat bij hem iets mis in het hoofd’. Dat kunnen stemmen, vreemde ideeën, rare conclusies of absurde overtuigingen zijn. Hoe ontstaat het soms onnavolgbare gedrag van mensen met schizofrenie? En hoe kunnen mensen blijven communiceren? Gewoon doen is de eerste stap!

‘Plotsklaps was het gek’

Wat mensen het meest met schizofrenie associëren is het plotseling vreemd uit de hoek komen. Het idee is wijdverbreid dat mensen met schizofrenie in situaties, die daar helemaal geen aanleiding toe geven, plotseling lachen, verwijten maken, schelden, schreeuwen of zelfs duwen en slaan. De angst wakkert met name aan als mensen met schizofrenie gewelddadig worden, al komt dat zelden voor. Men denkt dat mensen met schizofrenie niet te vertrouwen zijn, omdat de ‘ware schizofrene aard’ opeens naar buiten kan komen.

‘Ik zag het helemaal niet aankomen’

Iemand met schizofrenie kan achteraf wel goed uitleggen waar de plotselinge agitatie vandaan kwam. Maar omdat de communicatie op het moment zelf niet meer goed loopt, komt de verklarende informatie niet aan. Dan blijft alleen de op het eerste gezicht onverklaarbare omslag van gemoedstoestand op de voorgrond staan.
Als iemand op het werk, bijvoorbeeld in een magazijn, ogenschijnlijk zonder aanleiding woedend het werk uit zijn handen laat vallen en dreigend langs collega’s richting wc loopt, scheldend dat zij hem allemaal met rust moeten laten, is dat voor de omgeving vaak overdonderend. Als hij later in een gesprek met de leidinggevende ook nog allerlei niet te volgen verwijten uit, zoals dat ‘ze’ allemaal tegen hem samenspannen en hem ‘s nachts met voodoo uit de slaap houden, wordt de zaak alleen maar vreemder voor de omgeving. Maar voor de magazijnmedewerker zelf is het allemaal heel duidelijk. Hij heeft het gevoel dat eindelijk alles aan het licht komt. Hij verliest zich steeds meer in extatisch gedrag.

‘De dreiging zit in het onnavolgbare’

Voor de omgeving zit de dreiging in het onnavolgbare van de verklaringen. Mensen met schizofrenie denken vaak dat voor de omgeving de situatie net zo duidelijk is als voor henzelf. Maar vaak is er sprake van een heel verschillende interpretatie van de redenen van het gedrag. Waar de situatie en betekenis daarvan voor iemand met schizofrenie vanuit de waan goed verklaarbaar zijn, is voor de omstander er alleen maar ‘gek’ gedrag. De waan kan zo diep zitten en met zoveel voorbeelden uit het verleden beargumenteerd worden, dat gesprekken over wat de ‘waarheid’ is tot in het oneindige kunnen duren. Als de communicatie in de verwijtende sfeer komt, versterkt dat vaak de agitatie bij iemand met schizofrenie en daarmee de dreiging van escalatie.

“Ik heb geleerd grenzen te stellen’

Pas op de plaats maken is een goede strategie bij toenemende agitatie bij iemand met schizofrenie. Veel inpraten op iemand die psychotisch is heeft vaak een averechts effect. Te veel informatie, zowel verbaal als non-verbaal veroorzaakt bij iemand met schizofrenie nog meer psychische verwardheid. Duidelijk stellen van grenzen werkt wel. Ook al is iemand nog zo de weg kwijt, tot de orde roepen, duidelijk geformuleerd, is meestal nog mogelijk.

Conclusie: het zit ‘m vooral in de communicatie

Het zit ‘m bij schizofrenie dus niet alleen in het hoofd, maar met name ook in de communicatie. Op deze site zijn verschillende tips te vinden over beter communiceren (zie "www.schizofrenie.nl/dialoog.html". Voor zowel de mensen met diagnose schizofrenie als de omgeving is het van belang te beseffen dat nooit helemaal duidelijk zal zijn wat zich in iemands hoofd afspeelt. Het vreemde gedrag van iemand met een psychose mag niet de reden zijn om geen algemeen geaccepteerde omgangsvormen, waarin respect en ruimte voor de ander centraal staan, te hanteren. Gewoon doen tegen iemand met vreemd gedrag is vaak de beste strategie.